Malfelicxa Rosa, sxi mortis cxagrena
Bonkora kaj vigla kaj krom egbeleta.
Sxi mortis cxagrene, postlasante stelajn
Sopironj de nesto kaj ploronj penegajn…
Di’ Sankta ¡ baldauxe, baldauxe vivcxesas
La knabin’ plej bona, la knabin’ plej bela…
Sxi bele kantadis cxe l’ pasxtejgxardena
Kaj ene de ‘l placo en la tagoj festaj,
Aliuloj venis auskultplezuremaj.
Di’ Sankta! Baldauxe,baldauxe vivcxesas
La knabin’ plej bona, la knabin’ plej bela.
Tiu iam strate sxi kantis plorema
Ludante tamburon kaj malfelicxplena:
Kaj kantis tonadojn de l’ kor doloregaj!
Dum sxi lin rigardis, d’ okuloblikvemaj
Plej belan junulon de l’ valo Ribera,
Tiun plej agrabla, tiun belaspektan,
La plej aroganta, la de sxi amema.
Lin vidante, (trista!), kun ulin’ kaj festas
Sin kovris visagxon per tamburo eta
Kaj sxi iris hejmen kun kordolorplena.
Kaj sxi malfelicxa, cxiam prisilenta,
Halttenis la ploron, kaj restis muteta,
Kaj oni neniam la kauxzon ne konis
De la tristo sia, kial sxi malgxojis.
Kaj nur sxin vidante en la hejmo cxerka,
Kovrita per palmoj kaj rozoj blanketaj,
Sxi sxajnis kantanta, sxi sxjainis kontenta,
Fermataj l’okuloj, la busx’ kolorita,
Krucitaj l’etmanoj kaj jam mortvestita.
Estis nekredeble pri la belulin’
Sana kiel pomo, kun sano kaj bril’
Ke cxielen portus, sxin portus je ‘l fin’,
Amata de cxiuj, la malfelicxin’,
Ke neniu restis antauxe de sxi,
Ne plorante amare pri la belulin’.
Kaj tiu noblulo! Sciante nenian
Pri la belulino, de sxi lin aminta,,
Sxin jam de multaj, sercxante la amon,
Estus sxin preninta por hejman vivadon.
Tiel la ricxuloj kaj ankaux malricxaj
Pro ne singlorado estis emplorintaj.
Sed kiam l’amoroj nestas animemaj
Estas kiel fajroj nenisufokemaj,
Por sxi tiel estis, por sxi ino knaba…
Kaj ecx jam mortinta reflektis visagxajn
Tiujn cxi amorojn dum vive fugxantaj,
Scianta neniu, nenion diranta,
Sed volis cxielo ke cxi ino knaba
Ne farigxu put’ ol inde premiata,
Sen antaux la knabo de sxi bonamata,
Iru sxin sercxadis, sxin vidi ploranta,
Ka vidi l’amorojn en la hauxtvisagxa.
Jam plenas la strato de la doma faco
Je gento vilagxa por l’enterigado.
Sed mankas dianto de tiu ina estro…!
(Diris oldulino rigardant’ fenestron)
Foriris la gxojo, foiris la gajo,
Foriris la kanto gajante la dancon,
(diris la knabino egproksime esta
Irante sxupinte por vidi la belan)
Tiel memorante la memorojn penajn,
Rigardis la gento mortintinon belan.
Inter ili unu junulbelaspekta
Kun fosil’ cxedorse de laborgxardena.
Li vidis Rusinan okuloblikvema,
Tiun visagxeton kolorvaksaspektan,
Tiujn okuletojn okulharnigretajn,
Al tiu busxeto brodite samperla,
Al tiuj manetoj amarilidetaj.
Egtrista li diris, apudsopirema.
Disankta tro baldaux, de ni sxi forestas,
La knabin’ plej bona, la knabin’ plej bela…!
Kaj jam la Rusina la domon forlasas
Kaj kvar junulinoj la cxerkon jam sxargxas,
Malantaux gentaro korpreme akompanas,
Sorbante sopirojn, animsopirantaj.
Tiel ili amis la malfelicxantan?
Disankta, mi pekis ke animon forprenas?
Foriris Rusina? Neni’ forgesenda?
Lasas la petrinon, min sole senhelpa?
Kie karulino? Kie vi dormanta?
Vi min lasu tien, doni kison aman!
(kaj restis plorante, jam l’anim’ vaganta,
Al olda virino, cxe dompordo kara).
“Vi sxin ne priploru, oldulin’ malgaja”,
“Sxin vokis cxielon cxar sxi vere sankta”,
( Diris sxin vidante, en la cxerko kadra,
Najbarinoj bonaj sxin akompanantaj)
Kaj alte de l’ turo, sonoriloj batas,
Pri sxi mortludante, por Rusina Sankta;
Kaj kiam argento la sonon auxdadas
Elirante el bronzo lactriste akordata,
Rigardis cxielen kun tristo rigarda,
Pregxante por Rosa, sxin vidante Sankta.
Sxi sxajnis tre bela, kvankam mortulino
Ke antauxirante face de la kirko
Sonorilludantoj por vidi la ino
Faris unu pauxzon kaj faris l’inklinon
Kaj plenaj de tristo samtempe sopiris
Kaj por sxi pregxante, a la virgulino:
Disankta nin frue lasas la knabino!
Jam enterigeje eniris la bravan.
Adiaux belulino…. adiaux vi la gaja…
Gaj’ de nia tero….floro riverana,
Kantistin’ alegra, la plej sxainfloranta…!
Por ni volu pregxi, cxar vi vere Sankta!
( Tion diris gento surterakompana).
Kaj post ke surgrunde onlasis la belan,
Eniris la Franjxo, kaj postporde etan
Fosilon li lasis kiun li dorsalmetas.
Forigis la genton, alproksime venas…
Kaj sxin enterigi por vidi la Belan,
Por vidi Rusinan, vidi finmomenta.
Irante proksime meti la kovrilon
Li lasis encxerke larmojn kaj sopirojn,
Krom manplenan teron post kison ametan.
Kaj la bona pastro pro tristo larmetas,
De li prenis brakon, de sxi lin formetas
Kaj lin alparolis laux metodo jena:
“Mi atestas vin bona kaj ke Sxi Sankta”,
¡ Cxar sxi cxiam portis l’animon egblankan…!
Mi jam apudlite, kiam sxi mortanta,
Okulojn apertis al mi rigardanta
Kaj dum sxi sopiris, kun vocxo tro laca,
Min mendis karulo ke vi estu mendata
Ke cxielen iru, cxar vin atendanta”.
|
¡Cuitada Rusina, murréuse de pena
Tan maja, tan llista, tan güena que yera.
Murréuse la probe, deijando ‘n pos de eilla
Un ñal de sospirus, de lloros y penas….
¡Dios Santu! Que prontu, que prontu nos déija
La moza más guapa, la moza más güena…
La que si cantaba ne ‘l prau u la güerta,
Un metá la praza, lus diés de fiesta,
Vinién’ d’ outrus puebrus, nu mais pur uyela.
¡Dios Santu! Que prontu, que prontu nos déija
La moza más guapa, la moza más güena.
La q’ un dié ‘n la calle cantou la sua pena
Tucando la probe, cun la pandereta:
¡Cantaba tonadas que daban tristeza!
Y a lapar miraba, mirábalu ‘n tientas
Al mozu más pichu de toa la Ribera,
Al de mujor nota y mujor presencia,
Al más arroganti, al que qurié eilla.
Y al velu ¡cuitada! Cun outra de fiestas
Tapóuse la cara cun la pandereta,
Y marchou pa casa muertica de pena.
Eilla la pubrina siempre recatada,
Afugaba ´llantu, nunca dicié nada,
Ni nunca sabiérun cual yera la causa,
De la sua tristeza que la congojaba.
Sol’ al vela muerta tendia n’ la caja,
Tapada de rosas y ramus de palma,
La carina ‘llegre cumu si cantara,
Cerraus los ojines, la bouca ‘n urnada ,
Cruzaas las maninas y ya murtayada.
Facianse crucesq’ aqueilla rapaza,
Q’ estaba sanina cum’ una manzana,
Levárala ‘l cielu sin estare mala.
Y queriénla tantu a aqueilla cuitada,
Que un quedou nadie que un s’ apenara,
Que un la sintiera, que un la llorara.
Quieu…¡pobre mozu! En jamás lo supu,
Q’aueilla rapaza, que a nadie escuchaba,
Q’ aqueilla rapaza que tantus rondaban,
L’ habiera scuido pa la sua morada.
Cuando se queijaban dispreciaus d’amores,
Lu mesmu lus ricus, lu mesmu los probes.
Mas son lus amores q’ añalan ne ‘l alma,
Lu mesmu q’ un fuegu que nunca s’ amata,
Y asina tinielus aqueilla cuitada….
Pus on desque muerta saliéle a la cara
Aqueillus quereres q’ en vid’ afugaba,
Sin sabelo nadie sin decire nada.
Y quisulu ‘l cielu q’aqueilla rapaza,
Un fuera la poza sin ántias premiala,
Sin ántias el mozu q’eilla deseyaba,
Acudiera a vela, a vela y llorala,
Y a ver lus queres salirye a la cara.
Llinaba la calle enfrete la casa
La gente del puebru pa dir a interrala,
¡Ya falta ‘l cravel de aqueilla ventana…!
(Deciya na vieya mirand’ a la casa)
Se fúi la llegria, se fúi el dunaire,
Se fúi la cantora q’ allegraba ‘l baile.
(Deciya na moza q’ estaba `lli cerca
Punida ‘n puntinas pur ver a la muerta)
Y asina lengandu recuerdus y penas,
Estaba la gente mirandu pa eilla.
Y entre ‘llus un mozo de güena prencia
Con la zada l’ hombru pa dir a la güerta.
Miraba a Rusina, mirábala n’ tientas,
P’ aqueilla carina semejant’ a cera,
P’ aquellus ojines de pistañas ñegras,
P’ aqueilla boquina, burdada de perlas,
P’ aqueillas maninas de frol d’ azucena.
Y deciya el probe,sospirando al vela:
¡Dios Santu que prontu, que prontu nos deija,
La moza más guapa, la moza más güena…!
Ya ‘stá la Rusina saliendu de casa
Entre cuatro mozas que apujan la caja.
Detrás va la gente arremulinada,
Surbiendu sospirus, sospirus de ‘l alma.
¿Queríanla tantu a ‘queilla cuitada?
¿Qué fice Dios Santu, pa quitarme ‘l alma?
¿Marchéste Rusina? ¿Marchéste adurada?
¿Déijas a tu madre tan desamparada?
¿Onde ‘stás querida?¿onde ‘stás munada?
¡Deijáme que vaiga,díjame besála!
(Y quedou llurando que salié ‘l alma,
A la probe vieyina ne `l purtal de casa).
“Non llurés por eilla , un llurés cuitada “,
“Que llamoula ‘l cielu purque yera santa”,
(Deciyan al vela tan encansulada,
Las güenas vecinas, que la ‘cumpañaban),
Allá ne la torre, suenan las campanas,
Q’ encuerdan pur eilla, pur la resalada;
Y al uyer la gente la triste tunada
Que sal de lus fierrus tan acumpasada,
Miraban el cielu cun triste mirada,
Rogandu pur Rosa, pur aqueilla Santa.
Y estaba tan mona, tan guapina muerta,
Q’ al dir ‘l cadábre enfrete la Igresia,
Lus encordadores pur salir a vela,
Icierun ‘na pausa; y llenus de pena,
Deciyan a una, rezandu por eilla:
¡Dios Santu que prontu, que prontu nus deija!
Ya n’ el cimiteriu entróu la cuitada:
¡Adión, gayosina…adiós resalada…
Allegría nuestra …la frol riberana,
La cantora llegre, la más mona y guapa…!
¡Ruega pur nusoutros , pur que yeres Santa!
(deciya la gente que fúi a ‘nterrala).
Dispués que ne ‘l suelu deijorun la muerta,
Entróu ¡Pobre Quieu…!y tras de la puerta
Apusou la zada que llievaba acuestas.
Apartóu la gente, s’ allegóu a eilla …
Y fúi a ‘nterrala tan solu pur vela,
Pur ver a Rosina pur vé postrera,
Y al dir a cercase pa puner la tapa,
Deijóu na llágrima adentru la caja,
Y un puñau de tierra, dispués de besála.
Y el güen siñor cura, muriéu a la pena,
Cuyéulo de ‘l brazo, apartóulo de eilla
Y fablouye ‘l cuitau d’ aquesta manera:
“Sei que yeres güenu, que yer eilla Santa”,
¡Tan limpia llevaba la cuitada ‘l alma…!
Pus cuida que ‘standu al llau de la cama,
Rogandu por eilla, que ya gunizaba,
Abrióu lus ujines, miróume a la cara
Y al dar un sospiru, cun voz apagada,
Me ‘ncargóu queridu que you te ‘ncargara,
Que fueras pal cielu, q’ allá te asperaba.
|
